In de akkerbouw zijn er steeds meer bedrijven zonder bedrijfsopvolger. Verkoop van het bedrijf is vaak niet aan de orde omdat de onderneming als een veilige belegging wordt gezien. Ouders zijn er op gegeven moment aan toe om de arbeidsinzet te verminderen. In die situatie is het aangaan van een samenwerking met een jongere collega-akkerbouwer een prima optie om de exploitatie over te dragen en de eigen betrokkenheid in stapjes af te bouwen. Voor de toekomst is hierdoor een duurzame exploitatie van het familiebedrijf gewaarborgd.

Voor jonge ondernemers is het essentieel om te kunnen groeien in areaal. Door de hoge grondprijs en stijgende rente is grondaankoop financieel niet eenvoudig rond te zetten. Nieuwe pachtgrond wordt vrijwel altijd aangeboden op basis van erfpacht of geliberaliseerde pacht voor 6 jaar. Erfpacht geeft zekerheid voor de pachter, maar dat heeft wel een prijskaartje. De jaarlijkse kosten per hectare zijn hoog. Geliberaliseerde pacht geeft veel minder zekerheid. Na 6 jaar kan de landbouwgrond aan een andere inschrijver worden gegund. De pachtprijzen zijn bij geliberaliseerde pacht fors omdat het pachtnormenbesluit (waarin maximale pachtprijzen wettelijk zijn vastgelegd) niet van toepassing is. Bedrijven kunnen ook groeien door bedrijven samen te voegen. Dat is een ingewikkeld proces waarbij vragen aan bod komen zoals:

1. Passen we als ondernemers, die gaan samenwerken, bij elkaar?
2. Wat zijn de juridische en fiscale gevolgen?
3. Kan ik de onderneming op een later moment overdragen aan de kinderen?
4. Wat doen we met alle machines en werktuigen?
5. Wat is een redelijke winstverdeling?
   
   

Belangrijke aandachtpunten bij het aangaan van een samenwerking

Vertrouwen geven

Samenwerken kan alleen op basis van vertrouwen waarbij het heel belangrijk is dat er een klik is met elkaar. Er worden net zo veel samenwerkingsverbanden gestart als beëindigd. Botsende karakters zijn vaak de aanleiding om een samenwerking te beëindigen. Neem voldoende tijd om elkaar te leren kennen. Het wordt dan duidelijk of er een gezamenlijke visie is. Sowieso is communicatie het sleutelwoord om op langere termijn succesvol samen te werken. Neem hierbij een adviseur in de arm die ook kijkt naar de sociaal-emotionele vaardigheden van ondernemers die gaan samenwerken. Passen de ondernemers qua karakter bij elkaar en wat zijn de valkuilen? Hier voldoende tijd in te steken kan teleurstellingen voorkomen. Wanneer bespreekpunten blijven liggen, kan dat op een later moment als boemerang terugkomen en een samenwerking onder druk zetten. Vaak is er minimaal een jaar nodig om een samenwerking op te zetten.

Juridisch/fiscaal

In welk jasje wordt de samenwerking gegoten? Wordt het een maatschap, vennootschap onder firma (vof) of een commanditaire vennootschap (cv)? Het zijn alle drie personenvennootschappen. Bij een maatschap en een vof is er juridisch een verschil in aansprakelijkheid. Vennoten in vof zijn hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden van de vof. In een maatschap zijn vennoten aansprakelijk voor gelijke delen. Bij een cv is er onderscheid tussen de beherende vennoot en de commanditaire (stille vennoot). Alleen de beherend vennoot is volledig aansprakelijk. De commanditaire vennoot is alleen aansprakelijk voor het kapitaal dat hij of zij in de onderneming heeft ingebracht. Fiscaal zijn er nagenoeg geen verschillen tussen maatschap en vof. Bij een cv zijn er wel verschillen omdat de commanditaire vennoot niet in aanmerking komt voor bepaalde fiscale faciliteiten zoals mkb-winstvrijstelling.

Gebruikelijk is om in de nieuwe samenwerking alleen de exploitatie in te brengen met de machines en werktuigen. Landbouwgrond, erf en gebouwen blijven op de persoonlijke balans van de vennoten staan. Vanuit de nieuwe samenwerking wordt een vergoeding betaald aan de vennoot die landbouwgrond en gebouwen ter beschikking stelt. Bij pacht is het belangrijk vast te leggen dat de pachter de volledige zeggenschap blijft houden van de pachtgrond. Betrek de verpachter op tijd bij het proces om juridische conflicten na de start van de samenwerking te voorkomen.

Akte van maatschap of vof

Bij de start van een samenwerking worden de afspraken vastgelegd in een akte. Een akte wordt vaak gecombineerd met een huishoudelijk reglement met hierin detailafspraken over investeringsbeslissingen, vergaderfrequentie en taakverdeling. In iedere akte wordt opgenomen:

1. wat er wordt ingebracht;
2. de looptijd van de samenwerking;
3. winstverdeling;
4. vergoeding voor gebouwen de worden gebruikt door de samenwerking;
5. hoe de arbeidsinbreng wordt gewaardeerd;
6. opzegging en uittreding van vennoten;
7. toetreding van nieuwe vennoten;
8. arbeidsongeschiktheid en overlijden;
9. geschillenregeling

De inbreng

De inbreng is vaak beperkt tot inbreng van roerende zaken zoals machines en werktuigen, kosten veldinventaris en voorraad brandstof, kunstmest etc. Bedrijven die gaan samenwerken zijn voorzien van een machinepark. De eerste stap is te bepalen welke machines en werktuigen ingebracht worden. Overbodige machines kunnen worden ingeruild of verkocht. Benoem een taxateur die waarde van de machines en werktuigen kan bepalen. Het is fiscaal niet handig om aan elkaar machines te verkopen en hierdoor overdrachtswinst te realiseren. Het verschil van inbreng tussen de vennoten wordt bij de meeste samenwerkingsverbanden in de vorm van stille reserves voorbehouden. De nieuwe samenwerking start met de fiscale boekwaarde die de inbrengende vennoot op zijn persoonlijke balans heeft staan. In de winstverdeling kan rekening worden gehouden met de verschillen van inbreng.

Looptijd

Het advies is om bij de start een looptijd van vijf jaar af te spreken. Wanneer de samenwerking goed verloopt, kan dat worden omgezet naar een periode van onbepaalde tijd. Tussentijdse opzegging moet altijd mogelijk zijn om te voorkomen dat vennoten ‘elkaar gaan gijzelen’. Gebruikelijk is een opzegging uiterlijk 1 november met een opzegtermijn van minimaal één jaar tot maximaal twee jaar. De vennoten die doorgaan moeten de tijd krijgen om in te spelen op een uittreding, waardoor het beschikbare areaal in de samenwerking afneemt.

Winstverdeling

In een winstverdeling wordt rekening gehouden met voorvergoedingen zoals arbeidsvergoeding, rentevergoeding over kapitaal en vergoeding gebruik bedrijfsgebouwen. Het percentage restwinstverdeling wordt vaak gekoppeld aan inbreng van het areaal landbouwgrond per vennoot. Bij de start van de samenwerking is het advies een begroting te maken met een doorrekening van de winstverdeling in verschillende scenario’s. De afgesproken vergoedingen kunnen het beste worden opgenomen in een huishoudelijk reglement.

Opzegging, toetreding, uittreding en zeggenschap

Vennoten kunnen besluiten om vrijwillig uittreden. In een akte moet worden vastgelegd op welke wijze er kan worden opgezegd en hoe de waardering van het aandeel van de vertrekkende vennoot moet worden bepaald. Een vennoot kan ook worden verplicht om uit te treden bij overtreden van gemaakte afspraken.

Gebruikelijk is vennoten afzonderlijke zeggenschap te geven voor de dagelijkse gang van zaken. Belangrijke beslissingen zoals toetreden van nieuwe vennoten of het aangaan van grote investeringsverplichtingen kunnen alleen gezamenlijk worden gedaan. In een akte van maatschap/vof wordt bepaald hoe om te gaan met het aandeel van een uittredende vennoot. Dat is ook het geval bij een overlijden. Een akte van maatschap/vof gaat voor een testament. Belangrijk is dat in een testament geen bepalingen worden opgenomen die strijdig zijn met de afspraken in de akte van maatschap/vof.

Geschillen

Een verschil van inzicht kan tot gevolg hebben dat de samenwerking wordt beëindigd. Het beste is om in onderling overleg tot een afwikkeling te komen. Wanneer dat niet lukt en partijen tegenover elkaar komen te staan, wordt de geschillenregeling actueel. Laat in een geschillenregeling opnemen dat eerst een mediator wordt gevraagd om te kijken of een gezamenlijke oplossing mogelijk is. Een gang naar de rechter is kostbaar door de hoge proceskosten en geeft veel onzekerheid over de uitkomst.

Tot slot

Samenwerking biedt heel veel kansen. De beschikbare arbeid op familiebedrijven is vaak een probleem. Door schaalvergroting kan er efficiënter gewerkt worden. Er is meer ruimte om te investeren en kennis kan met elkaar gedeeld worden. Het vraagt wel inzet en betrokkenheid van iedereen. Akkerbouwers zijn gewend alleen beslissingen te nemen. In een samenwerking moet u rekening houden met de mening van anderen. Maak goede afspraken over het verdelen van werkzaamheden en plan werkbesprekingen in. Laat u bijstaan door adviseurs die ervaring hebben met de opzet van samenwerkingsverbanden.

Dit artikel verscheen boerderij.nl, een digitaal magazine. Het originele artikel leest u hier: https://www.boerderij.nl/samenwerking-heeft-toekomst